روز جهانی آب و لزوم تغییرات اساسی عاجل در مدیریت آب کشور

به گزارش پایگاه خبری نیروگاهیان به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، دوم فروردین ۱۴۰۲ مطابق با ۲۲ مارس ۲۰۲۳ روز جهانی آب است، در چنین روزی هر سال، سازمان ملل متحد کشورهای جهان را تشویق می‌کند که فعالیت‌های خود را در مورد آب در سطح ملی و بین‌المللی افزایش دهند.
از سال ۱۹۹۲ که نامگذاری چنین روزی به عنوان روزجهانی آب در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد تاکنون موضوعات مختلفی برای چنین روزی انتخاب شده و به همین خاطر نیز موضوع شعار روز جهانی آب در سال‌جاری روی ” شتاب در تغییر برای حل بحران آب ” متمرکز گردیده است.
انتخاب این شعار برای سال‌جاری بیشتر ثابت می‌کند که اشاره سازمان ملل متحد بر تسریع تغییرات برای حل بحران آب در سطح کشورهای جهان است، ایران نیز در زمره کشورهایی است که آسیب‌های ناشی از بحران آب آن کم نبوده و لذا باید طی یک بازه زمانی مشخص عوامل بحران‌زا متوقف و یا کاهش یابد زیرا با  ادامه روند فعلی و بدون شتاب در تغییرات عاجل در مدیریت آب کشور نمی‌توان به آینده امیدوار بود و در صورت تکرار شیوه‌های کنونی که عمدتا بر پایه مصرف آب بیشتر از توان اکولوژیک کشور استوار است بطور قطع یقین در آینده نزدیک وضعیت آب کشور از حالت بحران عبور کرده و به وضعیت فلاکت آبی و یا ورشکستگی آبی که برگشت ناپذیز  بوده وارد می‌شود.
برای حل معضلات آب کشور در سال‌های اخیر طرح‌های متعددی طراحی و در سطوح مدیریت کلان کشور تصویب شد ولی به علل مختلف ناموفق بود که به عنوان مثال طرح سازگاری با کم آبی را می‌توان نام برد.
از جمله اهداف این طرح که مصوب ۱۳۹۹ هیات دولت وقت بوده تحویل حجمی آب برای مصارف کشاورزی بود و دیگری اصلاح تعرفه‌های آب و برق برای جلوگیری از اضافه برداشت‌ها از منابع آب زیرزمینی که انجام نشد. مورد دیگر هم کاهش مصرف آب آبیاری کشاورزی به میزان ۲.۵ میلیارد مترمکعب در سال بود که آن هم عملیاتی نشد و یا طرح احیا و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی که در سال ۱۳۹۳ با تکیه بر ۱۵ اقدام اساسی در دولت وقت مصوب شد ولی به علت عدم همکاری ذینفعان و ذی‌مدخلان تا این تاریخ  و بعد از یک دهه این طرح بیشتر از ۱۰ درصد پیشرفت نداشته است.
اجرایی کردن شعار روز جهانی آب در سال‌جاری و شتاب در تغییر سیاست‌های مصارف آب امروز به عنوان راه اول و آخر مطرح است. به عنوان مثال اضافه برداشت آب از منابع آب زیرزمینی به صورت غیرمجاز از حدود بیشتر از یک میلیون چاه‌های مجاز و چاه‌های غیرمجاز به گونه‌ای است که اکنون نه تنها آب‌های تجدیدپذیر منابع آب زیرزمینی تقریبا تهی شده، که از ۳۰۰ میلیارد متر مکعب ذخایر استراتژیک منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر که متعلق به نسل‌های آینده است حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب یا ۵۰ درصد از آنها نیز مصرف شده  است و این روند مصرف با اضافه برداشت ۶ میلیارد مترمکعبی در هر سال رو به افزایش است، بطوری‌ که فقط در استان کرمان و خراسان بزرگ در انتهای هر سال ۴ میلیارد مترمکعب به صورت اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر کسر می شود و وضعیتی شده که عنقریب ورشکستگی آبی دشت‌های شرقی به وقوع خواهد پیوست.
برداشت و مصرف بیش از پتانسیل سفره‌های آب زیرزمینی همچنین وضعیتی را پیش آورده که طی چند دهه اخیر متوسط شوری آبهای زیرزمینی دو برابر شده و قطعا ادامه افزایش این شوری در سال‌های آتی باعث کاهش عملکرد محصولات کشاورزی خواهد شد. در مجموع اکثر  ۶۱۰ آبخوان دشت‌های کشور که تامین کننده اصلی آب شرب‌، کشاورزی و صنعت کشور هستند، در وضع ناپایداری قرار گرفته‌اند و بتدریج یا نابود شده و یا از گردونه مصرف پایدار خارج خواهند شد. چنین وضعی باعث می‌شود میلیو‌ن‌ها نفر نه تنها از نعمت آب شرب محروم شوند بلکه به علت کمبود آب کشاورزی نیز شاید تا ده‌ها میلیون نفر شغل خود را از دست داده و آواره مناطق دیگر شوند.
از جمله نتایج فاجعه بار تخلیه منابع آب زیرزمینی تجدید پذیر و تجدید ناپذیر دشت‌های ایران و خصوصا در فلات مرکزی موضوع فرونشست زمین بوده که اثرات این پدیده هم‌اکنون از مرز بحران عبور کرده و به یک فاجعه تبدیل شده بطوری‌که حدود ۱۰ درصد مساحت و ۵۰ درصد جمعیت کشور تحت تاثیر این پدیده مخرب هستند و زیرساخت‌های اصلی کشور و محدوده‌های تاریخی هم از این آسیب بطور دائم در امان نیستند.
زلزله دارای تلفات جانی و مالی در یک زمان کوتاه است ولی فرونشست مانند سرطان بوده که در بدن انسان نفوذ کرده و  وقتی به سطحی از گستردگی رسید دیگر نمی‌توان اقدامی در جهت کنترل آن انجام داد. هم اینک گرچه در بسیاری از نقاط کشور آثار فرونشست به شکل ترک خوردگی‌، گسیختگی و فروریزش نمایان شده ولی قطعا اثرات تخریبی بیشتری در سال‌های آینده پیش رو خواهد بود.

نیروگاهیان

در خصوص وضعیت آب‌های سطحی که مستقیما تحت تاثیر بارش‌های سالانه در سطح کشور بوده چند نکته حائز اهمیت است اولا تغییرات اقلیمی سالیان اخیر و روند افزایش گرمایش هوا که ناشی از افزایش مصارف سوخت.های فسیلی و افزایش گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان و هم چنین ایران رخ داده است باعث شده که در سالیان اخیر تعداد رخداد بارش‌های بلند مدت که باعث رواناب می‌شود کمتر شده و بارش‌های کوتاه مدت که بیشتر افزایش تبخیر را به همراه دارد بیشتر گردد، ثانیا تبدیل برفاب به سیلاب و تخریب پوشش گیاهی آبخیزها افزایش یافته که این تعداد سیلاب‌های تخریبی را در سال‌های اخیر افزایش داده، لذا این موارد و کاهش ۱۰ درصدی در متوسط بارش سالیانه کشور باعث شده که آب‌های تجدیدپذیر سالیانه از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب سال‌های دور به حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب در سال‌های اخیر کاهش یابد و این در حالی است که تقریبا ۱۰۰ درصد این آ‌ب‌ها به مصارف کشاورزی شرب و صنعت رسیده و تقریبا حق آبه محیط زیست مغفول مانده است و نتیجه آنکه تقریبا اکثر تالاب‌های ایران خشک شده و یا در حال خشک شدن هستند.
این موضوع هم تخریب اکوسیستم‌ها را بدنبال دارد و هم مناطق مسکونی کشور را در معرض آسیب‌های ناشی از گرد و غبار و طوفان‌های نمکی قرار داده است.
همه این موارد در حالی انجام می‌شود که مکررا طی قوانین و برنامه‌های مختلف توسعه بر صرفه‌جویی آب و اصلاح الگوی کشت و احیای منابع آب زیرزمینی تاکید شده بود که به عنوان مثال می‌توان به ماده ۳۵ قانون برنامه ششم توسعه کشور اشاره کرد، طی این قانون مقرر بود که در برنامه ششم حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب آب برای بحران کم آبی صرفه‌جویی شده و تلاش بر احیای آبخوان‌ها و تالاب‌ها صورت پذیرد ولی نه تنها چنین امری در پایان برنامه ششم محقق نشد،بلکه روند تخریبی سفره‌های آب زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها ادامه یافت و در همین هنگام در رئوس اصلی برنامه هفتم توسعه کشور تاکید بر امنیت غذایی و خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی لحاظ شد، لذا این تناقضات در نهایت باعث می‌شود روند پرمصرفی آب کشور ادامه یابد و در نهایت اینکه؛
تامین مواد غذایی ایرانیان می تواند به وضعی برسد که مشکلات کمبود مواد غذایی قسمت عظیمی از جمعیت کشور را فرا گیرد.
البته تلاش‌هایی هم در جهت اصلاح وضع موجود صورت گرفته که می‌توان به سند الگوی کشت که در مهر ۱۴۰۱ رونمایی شد، اشاره کرد ولی متاسفانه این سند هم از بنیان به علت در نظر نگرفتن واقعیت‌های آب قابل برنامه‌ریزی کشور دارای اشکال است و عملیاتی نخواهد شد.
بر این اساس پیشنهاد می‌شود برای برون رفت از وضع موجود و الزام به تحقق شعار روز جهانی آب و برای اینکه یک تغییر جدی و اساسی در کاهش مصارف آب ایجاد شود طرح ” ده سال ریاضت آبی – کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب ” با مدیریت روسای سه قوه مصوب و اجرا شده تا انشالله بتوانیم به یک آینده روشن و پایداری سرزمین امیدوارانه‌تر نگاه کنیم.

انتهای پیام/