اعتبارات هنگفت و بلاعوض توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار با هدف افزایش بازدهی تولیدات کشاورزی و مدیریت مصرف آب کشاورزی هر ساله در قوانین بودجه تکرار می‌شود،این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد توسعه آبیاری تحت فشار الزاماً به معنای کاهش مصرف آب نیست و اتفاقاً برداشت از منابع آب زیرزمینی در این فرآیند افزایش یافته است!
به گزارش پایگاه خبری نیروگاهیان به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو (پاون)، قوانین بودجه سالیانه کشور در طول سال و دهه‌های گذشته کمک‌های بلاعوض فراوانی را با هدف توسعه آبیاری نوین در اختیار کشاورزان و بهره برداران اراضی کشاورزی قرار داده است؛ کمک‌هایی که به نظر بسیاری از متخصصان نه تنها به کاهش مصرف آب کمکی نکرده، بلکه در بسیاری از موارد به افزایش مصرف آب منجر شده است.
بر اساس آمار و اطلاعات موجود تنها در دولت سیزدهم و تا پایان سال ۱۴۰۱، اعتباری بالغ بر هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان با هدف توسعه آبیاری نوین در اراضی کشاورزی هزینه شده است؛ مبلغ بسیار زیاد و قابل توجهی که عمدتاً صرف اقداماتی مانند نصب و راه اندازی سیستم‌های آبیاری بارانی می‌شود و علاوه بر فراهم کردن امکان تبخیر بخش زیادی از منابع آب، همچنین به توسعه خارج از ظرفیت اراضی زیر کشت کمک می‌کند.
در رابطه با تسهیلات بلاعوض دولت سیزدهم برای توسعه سیستم‌های آبیاری نوین در روز یکشنبه مورخ ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۱، فریبرز عباسی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری به رسانه‌ها گفت: دولت سیزدهم برای استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی یک هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان کمک بلاعوض برای اجرای طرح‌های آبیاری نوین اختصاص داده است.
وی در این باره افزود: دولت برای اجرای طرح‌های آبیاری نوین از ۱۹تا ۶۰ میلیون تومان کمک بلاعوض بسته به نوع سامانه پرداخت می‌کند و از ۸.۵ میلیون هکتار اراضی آبی موجود در کشور حدود ۲.۶ میلیون هکتار معادل ۳۵ درصد به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده است؛ که بیشترین سهم اجرای این طرح‌ها در استان‌های خراسان رضوی، فارس، اصفهان و کرمان اجرا شده است.
نکته جالب در مورد ۳۵ درصد اراضی کشاورزی کشور که تا کنون به سیستم آبیاری نوین مجهز شده اند این است که در طول سال‌های اجرای این عملیات دولت چیزی حدود ۸۵ درصد کل هزینه‌های اجرای این طرح‌ها را متقبل شده است و بهره برداران اراضی کشاورزی تنها ۱۵ درصد از هزینه را پرداخت کرده‌اند.
در حالی که یکی از سیاست‌های اصلی دولت‌ها برای توسعه سیستم‌های آبیاری نوین کاهش مصرف آب و افزایش بازدهی محصولات کشاورزی بوده است، اما بسیاری از متخصصان علوم آب عقیده دارند، این اقدامات گسترده و هزینه‌های سنگین حداقل به کاهش مصرف آب و حفظ ذخایر زیرزمینی آب کمکی نکرده است.
به طور نمونه سازمان فائو در کتابی تحت عنوان “آیا فناوی بهبود یافته آبیاری باعث صرفه جویی آب می‌شود؟ ” که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد به موضوع توسعه آبیاری‌های نوین و نقش آن در میزان مصرف آب پرداخت.
در این کتاب که متخصصان علوم آب در آن اظهارنظر کرده‌اند، نتیجه‌گیری این است که سیستم‌های نوین آبیاری در اغلب موارد به افزایش مصرف آب منجر شده است و در عمل نقش مثبتی در صرفه جویی واقعی مصرف آب در سطح حوضه‌های آبریز نداشته‌اند!
در ادامه در این کتاب اینگونه آمده است که «متاسفانه باور کاهش مصرف واقعی آب کشاورزی ناشی از کاربرد سامانه‌های تحت فشار، فقدان نگاه جامع در این خصوص و نبود فرایند پایش و نظارت کافی بعضا منجر به توسعه سطح اراضی کشت آبی و متعاقباً برداشت بیشتر آب به خصوص از منابع آب زیرزمینی شده است”.»
نویسندگان این کتاب در تکمیل مطالعات خود اینگونه عنوان می‌کنند که در هر گونه اقدام توسعه‌ای در بخش کشاورزی اعم از توسعه سیستم‌های آبیاری نوین و افزایش بازدهی باید موضوع حسابداری آب به دقت مد نظر قرار گیرد.
به این معنی که در طرح‌های توسعه‌ای باید تغییرات مصرف آب و اثرات بر جریان‌های بازگشتی در کنار ارتباط میان افزایش بازدهی زمین‌های زراعی با تغییرات در مصرف واقعی آب گیاه محاسبه شود.
بیشتر بخوانید
قوانین سختگیرانه دیگر کشورها در مدیریت مصرف آب/ گلوگاههای بدمصرفی کجاست؟
اتلاف منابع آب در کشاورزی خرده مالکی/ راهکار چیست؟
مستند به این اطلاعات به نظر می‌رسد خطای بزرگی که هم اینک در محاسبات مدیران اجرایی کشور ما وجود دارد، این است که تصور می‌کنند اگر با سیستم‌های آبیاری نوین میزان پمپاژ آب و آب تزریق شده به گیاهان را کاهش دهند، در نتیجه میزان آب واقعی مصرف شده را نیز کاهش داده اند.
این در حالی است که مطالعات دانشگاهی پیرامون میزان مصرف آب در یکی از حوضه‌های آبریز کشور چین نشان داده است به رغم تلاش مدیران اجرایی و کشاورزان برای توسعه سیستم‌های نوین آبیاری در ۵۰ سال گذشته و نیز روند کاهی حجم آب پمپاژ شده از اواسط سال ۱۹۷۰ به این سو، همچنان روند افت آب‌های زیر زمینی با نرخ ثابتی ادامه داشته است.
اتفاق قابل تأملی که پژوهشگران عقیده دارند به دلیل توسعه سیستم‌های نوین آبیاری بخش قابل توجهی از آب برداشت شده به واسطه فرایند تبخیر از دسترس خارج می‌شود و لذا نه تنها این آب مورد استفاده گیاه قرار نمی‌گیرد، بلکه وارد فرایند جریان‌های بازگشتی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نیز نمی‌شود.
اگرچه پژوهش‌های صورت گرفته به موارد مورد اشاره محدود نیست و بسیاری از متخصصان در ایران و جهان بر خطای محاسباتی در فرایند توسعه سیستم‌های نوین آبیاری تأکید دارند، اما از قرار معلوم این روندها همچنان در کشور استمرار دارد.
واقعیتی که نتیجه کمک‌های بلاعوض هزاران میلیاردی به توسعه سیستم‌های نوین آبیاری در بخش کشاورزی آن هم بدون لحاظ کردن واقعیت هایی، چون حسابداری واقعی آب است.
انتهای پیام/
